Inzicht in ijzertekort en het verband met dystonie: Een uitgebreide gids

Inleiding tot ijzertekort

Hoewel ik geen expert ben op het gebied van ijzertekort, vond ik dit een belangrijk onderwerp om te bespreken in relatie tot dystonie. Door mijn eigen ervaring en onderzoek kwam ik tot de ontdekking dat een ijzertekort ernstige gevolgen kan hebben voor de celactiviteit, het energieniveau en de hersenfunctie, waaronder stemming, motivatie en geheugen. Toch wordt het vaak over het hoofd gezien door de meeste artsen, tenzij het zover is gevorderd dat er sprake is van bloedarmoede.

De verborgen invloed van ijzertekort op dystonie

De incidentie van ijzertekort bij dystonie is onbekend. En helaas is het onderzoek naar het verband tussen ijzergehaltes en dystonie en/of stress beperkt en tegenstrijdig. Er is echter wel onderzoek dat een verband aantoont tussen ijzertekort en psychiatrische aandoeningen. Daarnaast is het duidelijk dat de effecten van stress op het lichaam (d.w.z. eetlust, spijsvertering, microbioom, hormonen, neurotransmitters) de beschikbaarheid van ijzer kunnen beïnvloeden. Op zijn beurt kan een laag ijzergehalte een negatief effect hebben op veel van de bovengenoemde lichaamssystemen en -functies.

We zullen eerst kijken naar de functie van ijzer in het lichaam en de behoefte aan ijzer via de voeding. Vervolgens gaan we dieper in op ferritine - wat het is, de relatie met ijzer, optimale gehaltes en symptomen van ferritine/ijzertekort. Daarna zullen we meer te weten komen over factoren die bijdragen aan een ijzertekort en tot slot zullen we ons richten op stoffen die de ijzeropname verhogen en verlagen. IJzer heeft een zeer delicaat evenwicht nodig om het lichaam en al zijn systemen optimaal te laten functioneren, dus idealiter moet een tekort worden aangepakt voordat het overgaat in bloedarmoede.

Wat is ijzer en wat is de rol ervan?

IJzer is een essentieel mineraal met veel belangrijke functies in het lichaam. IJzer is het meest bekend als onderdeel van de hemoglobine molecule, die vervoert zuurstof vanuit de longen door het hele lichaam via de rode bloedcellen. 60% van het ijzer in het lichaam is gebonden aan hemoglobine. Myoglobine is een ander zuurstofbindend eiwit dat zuurstof opslaat in spiercellen. 15% Van het ijzer in het lichaam is gebonden aan myoglobine. Dit verklaart waarom vermoeidheid, kortademigheid en inspanningsintolerantie veel voorkomende symptomen van ijzertekort zijn.

IJzer is betrokken bij de productie van immuuncellen en zorgt voor een adequate immuunrespons via verschillende complexe mechanismen. IJzer is ook nodig voor de vorming en activiteit van enzymen, cellulaire functie en energieproductie.

In de hersenen is ijzer nodig voor zuurstoftransport, DNA synthese, de vorming van myeline en de productie van neurotransmitters zoals serotonine en dopamine. Het is dan ook niet verrassend dat een ijzertekort (laag ferritinegehalte) in verband wordt gebracht met depressie, angst en schizofrenie, maar ook met slaapstoornissen en vermoeidheid. Er zijn zelfs aanwijzingen dat ijzertekort een factor kan zijn bij dysautonomie en een effect kan hebben op de neuroplasticiteit.

Houd er rekening mee dat Overtollig ijzer wordt ook in verband gebracht met neurodegeneratieve aandoeningen en sommige symptomen van een hoog ijzergehalte kunnen lijken op die van een ijzertekort, dus het is noodzakelijk om een ijzertekort te bevestigen voordat je deze aanbevelingen opvolgt.

IJzer heeft invloed op talloze andere systemen en functies in het lichaam, waaronder hormonen (schildklier en voortplanting); en onderzoek begint een verband aan het licht te brengen tussen een ijzertekort en de bloedsuikerspiegel.

Serumijzer meet het ijzer in je bloed, maar is geen nauwkeurige meting van de ijzervoorraad. Verschillende andere tests maken deel uit van ijzeronderzoeken die vaak door artsen worden besteld, hoewel een ferritinegehalte, ondanks het belang ervan, vaak specifiek moet worden aangevraagd.

Behoefte aan ijzer in de voeding:

Mannen vanaf 19 jaar: 8 mg
Vrouwen van 19-50 jaar: 18 mg (27 mg tijdens zwangerschap) Vrouwen vanaf 51 jaar: 8 mg

IJzer is streng gereguleerd en wordt gerecycled door het lichaam. De hoeveelheid ijzer die in de gemiddelde persoon circuleert is 1 - 3 gram. Uit onze dagelijkse voedselinname absorberen we ongeveer 1 - 2 mg per dag, en we verliezen ongeveer 1 mg per dag door het afslijten van huid- en slijmvliescellen; hoewel menstruerende vrouwen dichter bij 2 mg per dag verliezen.

IJzertekort en dystonie - Ferritine en het belang ervan begrijpen

Wat is ferritine?

Ferritine is een eiwit dat in het lichaam wordt gemaakt en dat ijzer opslaat voor toekomstig gebruik. 25% van het ijzer in het lichaam is opgeslagen in ferritine. Een laag ferritineniveau kan een vroeg teken zijn dat het ijzergehalte uitgeput raakt. Helaas krijgt een laag ferritinegehalte zonder andere tekenen van ziekte niet vaak de aandacht die het verdient, ook al beveelt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan dat "ferritine een goede marker van ijzervoorraden is en gebruikt zou moeten worden om ijzertekort vast te stellen bij verder ogenschijnlijk gezonde personen".

IJzertekort wordt meestal geassocieerd met bloedarmoede. Bloedarmoede treedt op wanneer de ijzervoorraden zodanig uitgeput raken dat er niet genoeg gezonde rode bloedcellen of hemoglobine zijn om zuurstof naar de weefsels te vervoeren. Onderzoek toont echter aan dat de symptomen van ijzertekort vaak optreden wanneer het ferritinegehalte laag is, zelfs voordat er sprake is van bloedarmoede. Zelfs bij een normale productie van rode bloedcellen beïnvloeden lage ijzervoorraden het vermogen van het lichaam om verliezen aan te vullen en een goede werking te ondersteunen.

Optimale ferritineniveaus:

Het optimale ferritineniveau kan per individu verschillen. Afhankelijk van de uitgevoerde laboratoriumtest is het "normale" bereik ~ 20 - 200 ug/L. De ferritine-aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie stellen dat een ferritineniveau van minder dan 15 ug/L bij ogenschijnlijk gezonde volwassenen de cut-off is voor het definiëren van ijzertekort. De organisatie beveelt aan dat bij volwassenen met infecties of ontstekingen een ferritinegehalte lager dan 70 ug/L wordt gebruikt om aan te geven dat er sprake is van ijzertekort, omdat ferritinegehaltes bij deze aandoeningen vaak verhoogd zijn.

Vanuit het perspectief van functionele geneeskunde is een ferritinespiegel aan de onderkant van het normale bereik bij lange na niet voldoende om normale lichaamsfuncties te ondersteunen. Sommige beoefenaars van functionele geneeskunde suggereren een optimaal bereik tussen 50 - 100 ug/L voor vrouwen en 75 - 150 ug/L voor mannen. In de aanwezigheid van ontstekingen of infecties ligt het voorgestelde doel dichter bij de bovenkant van dit bereik. Natuurlijk moeten ferritinegehaltes in elk geval op individuele basis worden geïnterpreteerd door je arts of zorgverlener in relatie tot ijzerniveaus, ontstekingsmarkers, symptomen en medische voorgeschiedenis.

Symptomen van een laag ferritine-/ijzertekort:

Omdat ijzer zo'n breed scala aan functies in het lichaam heeft, kan een tekort aan ijzer leiden tot een veelheid aan symptomen. Naast bloedarmoede wordt ijzer vaak over het hoofd gezien als factor bij veel van deze symptomen en aandoeningen. Maar als de ijzervoorraden niet worden aangevuld, zijn andere behandelingen mogelijk niet effectief.

Symptomen die geassocieerd worden met ijzertekort kunnen de volgende zijn, hoewel sommige symptomen prominenter worden naarmate de bloedarmoede vordert:

o Bloedarmoede
o Onverklaarbare vermoeidheid
o Haaruitval
o Depressie/angst
o Aandachtsproblemen
o Rustelozebenensyndroom
o Duizeligheid
o Chronische hoofdpijn
o Onverklaarbare zwakte
o Droge huid
o Rinkelende oren
o Prikkelbaarheid
o Slaapstoornissen
o Pijn in de benen
o Kortademigheid
o Tachycardie/palpitaties
o Snelle ademhaling bij inspanning
o Verminderde inspanningstolerantie
o Infecties
o Slechte cognitieve functies
o Slecht geheugen
o Gebrek aan motivatie
o Afwezigheid
o Zweertjes in de mondhoek
o Broze of beschadigde nagels

Factoren die de ijzeropname beïnvloeden en het belang van een goed ijzergehalte

IJzertekort kan ontstaan door:

• Onvoldoende voedselinname
• Slechte absorptie - laag maagzuur; darmdoorlaatbaarheid
• Verhoogde behoefte aan ijzer - snelle groei, zwangerschap, menstruatie
• Intense trainingen/sporten
• Chronische ontsteking - coeliakie, auto-immuniteit
• Overmatig bloedverlies - infecties, verwondingen, zweren, poliepen, aambeien, kanker

Factoren die kunnen bijdragen aan ijzertekort

Er zijn twee soorten ijzer in voedingsmiddelen: heemijzer, dat voorkomt in dierlijke producten, en non-heemijzer uit plantaardige bronnen.

Heemijzer (dieren) wordt veel beter geabsorbeerd (absorptiesnelheid ~ 15 - 35%) en wordt minder beïnvloed door andere voedingsfactoren. De hoogste hoeveelheden zijn te vinden in mosselen, lever, oesters, mosselen en wild, die aanzienlijk meer ijzer bevatten dan rood vlees.

Niet-Heme ijzer (planten) kan moeilijker worden gebruikt om het ijzergehalte te verhogen (absorptiesnelheid ~ 2 - 10%). De absorptie kan tot op zekere hoogte worden geremd door andere voedingsbestanddelen zoals calcium, eieren, oxaalzuur, polyfenolen en fytinezuur. Veel plantaardige voedingsmiddelen zijn verrijkt met ijzer, maar dit zijn meestal bewerkte voedingsmiddelen. Plantaardige bronnen van ijzer zijn peulvruchten, donkere bladgroenten, pompoenpitten en gebakken aardappelen.

Laag maagzuur kan de opname van ijzer aanzienlijk verminderen, omdat voldoende maagzuur nodig is om ervoor te zorgen dat ijzer op plantaardige basis in de juiste vorm wordt opgenomen. Een laag maagzuur beïnvloedt ook de opname van cofactoren die nodig zijn voor de ijzeropname, zoals foliumzuur en B12. Heemijzer wordt efficiënter geabsorbeerd en minder beïnvloed door maagzuur.

Hepcidineis een hormoon dat door de lever wordt uitgescheiden en een centrale rol speelt bij het handhaven van de homeostase (balans) van het ijzergehalte. Het regelt de absorptie, opslag en het gebruik van ijzer. Chronische ontsteking of dysbiose stimuleert de afgifte van hepcidine om het ijzertransport te verminderen. Dit is een van de strategieën van het lichaam om de groei van ziekteverwekkers te stoppen, omdat ziekteverwekkers ook ijzer nodig hebben voor energie. Wanneer hepcidine wordt verlaagd, neemt de ijzeropname toe.

Gezonde darmen en een evenwichtige microbioom zijn essentieel voor een goede regulatie van het ijzergehalte. Goede bacteriën spelen een rol bij de spijsvertering en absorptie van voedingsstoffen; ze helpen het darmslijmvlies in stand te houden en verminderen zo de darmpermeabiliteit (lekkende darm), en ze beschermen tegen ziekteverwekkers. Chronische ontsteking is nauw verbonden met dysbiose. Prebiotische vezels (die de goede bacteriën voeden) kunnen ook de opname van ijzer verbeteren.

IJzertekort en dystonie - Stoffen die de ijzeropname verminderen

Calcium kan het volgende remmen zowel heemijzer als non-heemijzer De invloed van calcium op ijzertekort wordt nog onderzocht en kan dosisafhankelijk zijn. Hoe dan ook, calciumrijk voedsel hoeft niet te worden vermeden, maar het wordt aangeraden om calciumsupplementen apart van ijzerrijk voedsel of ijzersupplementen te nemen.

Eieren kunnen de opname van ijzer aanzienlijk belemmeren, en het ijzer in eieren zelf is beperkt beschikbaar omdat het stevig gebonden is aan eiwit. De beste manier om te profiteren van de voedingsstoffen in eieren is om ze apart van ijzerrijke voedingsmiddelen te consumeren.

Oxaalzuur (dat voorkomt in spinazie, bieten, noten, chocolade, thee, rabarber en peterselie) kan de opname van non-heemijzer verminderen. Dit lijkt echter een zeer controversieel onderwerp zonder sluitend bewijs. Sommige oxalaten zijn uitstekende bronnen van ijzer en andere voedingsstoffen, dus de beste optie is om ze met mate te consumeren in combinatie met voedingsmiddelen met een lager oxalaatgehalte.

Polyfenolen (gevonden in cacao, koffie, zwarte thee, groene thee, kruiden, walnoten, appels en bessen) remmen non-heemijzer uit plantaardig voedsel. Omdat polyfenolen ook veel gezondheidsvoordelen hebben en uitstekende bronnen van antioxidanten zijn, is het niet aan te raden om al deze voedingsmiddelen te vermijden. Eet geen ijzerrijke maaltijden of zorg ervoor dat je Vitamine C-rijk voedsel met polyfenolen binnenkrijgt om het remmende effect op ijzer tegen te gaan.

Fytinezuur (gevonden in soja-eiwit, noten, vezels, peulvruchten, volle granen en sommige groenten) kan de ijzeropname met 50-60% verminderen. Een goede bereiding van deze voedingsmiddelen zoals Weken, kiemen of fermenteren vermindert het fytaatgehalte aanzienlijk. Net als polyfenolen kunnen ze apart van ijzerrijke maaltijden worden gegeten of samen met Vitamine C-rijk voedsel om de negatieve effecten tegen te gaan.

Stoffen die de ijzeropname verhogen

Van vitamine C (ascorbinezuur) is aangetoond dat het de opname van zowel heemijzer als non-heemijzer tot wel 4-6 keer verhoogt, afhankelijk van de ingenomen hoeveelheid. Het is effectiever als het samen met een maaltijd wordt ingenomen en kan mogelijk de negatieve effecten van polyfenolen en fytinezuur tegengaan die tijdens die maaltijd worden geconsumeerd.

Bètacaroteen verhoogt de ijzeropname aanzienlijk; het kan ook beschermen tegen de remmende effecten van polyfenolen en fytinezuur. Wortelen zijn een uitstekende bron van bètacaroteen.

Heemijzer (d.w.z. vlees, vis en gevogelte) verbetert de opname van ijzer uit voedingsmiddelen met non-heemijzer (plantaardig voedsel of eieren) als het tijdens dezelfde maaltijd wordt gegeten.

Gietijzer - Koken in een gietijzeren pan voegt "non-heem" ijzer toe. De hoeveelheid extra ijzer die wordt toegevoegd door het koken in gietijzer neemt toe met de zuurgraad, vochtigheid en kooktijd.

In het algemeen is een nutriëntrijk dieet essentieel om het lichaam te ondersteunen bij een ijzertekort. De kans is groot dat het niet de enige voedingsstof is waaraan een tekort is. Voldoende opname van andere voedingsstoffen is nodig om hemoglobine te produceren en om de lichaamssystemen te ondersteunen die worden beïnvloed door ijzertekort en dystonie.

In veel gevallen is het niet mogelijk om het ijzergehalte voldoende te verhogen met alleen voedsel. Bespreek je vragen over ijzersupplementen met je arts.

Conclusie: De vitale rol van ijzer in de gezondheid en de behandeling van dystonie

Inzicht in de veelzijdige rol van ijzer in het lichaam benadrukt het belang ervan, niet alleen voor het behoud van de algemene gezondheid, maar ook in de context van neurologische aandoeningen zoals dystonie. Gezien de complexiteit van ijzeropname en de subtiliteit van de symptomen van ijzertekort, wordt het duidelijk dat proactief beheer en geïndividualiseerde zorg cruciaal zijn. Door de ingewikkelde relatie tussen ijzergehaltes en dystonie te erkennen, kunnen individuen en zorgverleners beter de weg naar een optimale gezondheid en een verbeterde levenskwaliteit bewandelen. Of het nu gaat om dieetaanpassingen of suppletie, het aanpakken van ijzertekorten is een belangrijke stap in het ondersteunen van zowel het fysieke als het neurologische welzijn.

Referenties

1. Levin SW, Gattari TB. (2023, maart). IJzertekort bij psychiatrische patiënten. Current Psychiatry, 22(3):25-29,34. https://doi.org/10.12788/cp.0337.

2. Lopresti AL. (2020, jan). De effecten van psychologische en omgevingsstress op concentraties micronutriënten in het lichaam: A review of the evidence. Advances in Nutrition, 11(1):103-112. https://doi.org/10.1093/advances/nmz082.

3. Haschka D, Hoffman A, Weiss G. (2021, juli). IJzer in immuuncel functie en gastheer verdediging. Seminars in Cell & Developmental Biology, 115: 27-36. https://doi.org/10.1016/j.semcdb.2020.12.005.

4. Piskin E, Cianciosi D, Gulec S, Tomas M, Capanoglu E. (2022, juni). IJzerabsorptie: Factoren, beperkingen en verbetermethoden. ACS Omega. 7(24): 20441-20456. https://doi.org/10.1021/acsomega.2c01833.

5. Ward RJ, Zucca FA, Duyn JH, Crichton RR, Zecca L. (2014, oktober). De rol van ijzer in hersenveroudering en neurodegeneratieve aandoeningen. Lancet Neurology. 13(10): 1045-60. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(14)70117-6.

6. Jarjour IT, Jarjour LK. (2013, augustus). Lage ijzeropslag en milde anemie bij posturaal tachycardiesyndroom bij adolescenten. Klinisch Autonoom Onderzoek. 23(4):175-9. https://doi.org/10.1007/s10286-013-0198-6.

7. Berthou C, Iliou JP, Barba D. (2022, februari). IJzer, neurobeschikbaarheid en depressie. eJHaem. 3(1):263-275. https://doi.org/10.1002/jha2.321.

8. Soliman AT, De Sanctis V, Yassin M, Soliman N. (2017). IJzertekortanemie en glucosemetabolisme. Acta Biomedica. 88(1):112-118. https://doi.org/10.23750/abm.v88i1.6049.

9. Abbaspour N, Hurrell R, Kelishadi R. (2014, februari). Bespreking van ijzer en het belang ervan voor de menselijke gezondheid. Tijdschrift voor Onderzoek in Medische Wetenschappen. 19(2):164-174.

10. Wereldgezondheidsorganisatie. (2020). WHO-richtlijnen voor het gebruik van ferritineconcentraties om de ijzerstatus in individuen en populaties te beoordelen. Opgehaald van https://www.who.int/publications/i/item/9789240000124.

11. Al-Naseem A, Sallam A, Choudhury S, Thachil J. (2021, maart). IJzertekort zonder anemie: een diagnose die ertoe doet. Tijdschrift voor Klinische Geneeskunde. 21(2)107-113. https://doi.org/10.7861/clinmed.2020-0582.

12. Smith M. Natuurlijke behandelingen voor ijzertekort. Planet Naturopath. https://www.planetnaturopath.com/natural-treatments-iron-deficiency/.

13. Kandola A. (2019, februari). Wat zijn de symptomen van een ijzertekort? Medical News Today. https://www.medicalnewstoday.com/articles/324397.

14. Dasa F, Abera T. (2018, december). Factoren die ijzerabsorptie en mitigatiemechanismen beïnvloeden: Een overzicht. International Journal of Agricultural Science and Food Technology. 4(1): 024-030. https://doi.org/10.17352/2455-815X.000033.

15. Nemeth E, Ganz T. (2023, januari). Hepcidine en ijzer in gezondheid en ziekte. Annual Review of Medicine. 74: 261-277. https://doi.org/10.1146/annurev-med-043021-032816.

16. Rusu IG, Suharoschi R, Vodnar DC, Pop CR, Socaci SA, Vulturar R, Istrati M, Morosan I, Farcas AC, Kerezsi AD, Muresan CI, Pop OL. (2020, juli). Iron supplementation influence on the gut microbiota and probiotic intake effect in iron deficiency-A literature-based review. Nutrients. 12(7): 1993. https://doi.org/10.3390/nu12071993.

17. Di Vincenzo F, Del Gaudio A, Petito V, Lopetuso LR, Scaldaferri F. (2024). Darmmicrobiota, darmpermeabiliteit en systemische ontsteking: een verhalend overzicht. Interne geneeskunde en spoedeisende geneeskunde. 19(2): 275–293. https://doi.org/10.1007/s11739-023-03374-w.

18. Milman NT. (2020). A review of nutrients and compounds, which promote or inhibit intestinal iron absorption: making a platform for dietary measures that can reduce iron uptake in patients with genetic haemochromatosis. Tijdschrift voor Voeding en Metabolisme. 2020, 7373498. https://doi.org/10.1155/2020/7373498.

19. García-Casal MN, Layrisse M, Solano L, Barón MA, Arguello F, Llovera D, Ramírez J, Leets I, Tropper E. (1998, maart). Vitamin A and beta-carotene can improve nonheme iron absorption from rice, wheat and corn by humans. The Journal of Nutrition. 128(3):646-50. https://doi.org/10.1093/jn/128.3.646.

20. Brittin HC, Nossaman CE. (1986, juli). Iron content of food cooked in iron utensils. Journal of the American Dietetic Association. 86(7):897-901. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3722654/.